W ramach projektu #Krowodrza111 na terenie Dzielnicy V powstało sześć instalacji ogrodniczych, w których zostały wykorzystane rośliny jadalne. Wspomnianym instalacjom przyświecały idee edible landscapingu, tj. takiego zestawiania roślin użytkowych (warzyw, jadalnych kwiatów czy zbóż), które pozwala na eksponowanie ich walorów ozdobnych. W kilku miejscach ważnych dla naszej dzielnicy z historycznego punktu widzenia zostały posadzone rośliny użytkowe reprezentujące te, które rosły w przeszłości w okolicznych gospodarstwach, ulokowanych na obu brzegach Młynówki Królewskiej.
Miejsce nr 1. Zabytkowa kapliczka u wylotu ul. Lubelskiej
Miejsce pierwszej instalacji ogrodniczej #Krowodrza111 to skwer wokół zabytkowej kapliczki na rogu ul. Lubelskiej i ul. Mazowieckiej. Dzięki realizacji dzielnicowego projektu w ramach Budżetu Obywatelskiego z 2019 roku Stwórzmy zielony skwer przy kapliczce na Mazowieckiej1, zamiast betonowego placu wytyczono tu oto dwa pasy ziemi. Sama kapliczka, wokół której zrealizowano instalację, jest wyjątkowa. Pochodzi bowiem z 1886 roku2, a wieńczy ją krzyż duchacki. Skąd taki krzyż w tym miejscu? Otóż w XIII wieku biskup Iwo Odrowąż nadał znaczna część obecnej Krowodrzy zakonowi duchaków. Ulica, przy której znajduje się kapliczka, do 1912 roku nosiła nazwę ulicy Świętego Ducha – na Lubelską została przemianowana po przyłączeniu Krowodrzy do Krakowa, ponieważ ulica o takiej nazwie, tj. Świętego Ducha, istniała już w mieście3.
Cel instalacji: Przywrócenie dawnego krajobrazu polskiej wsi, zboża wraz z naturalnie mu kiedyś towarzyszącymi roślinami jak maki czy chabry. To właśnie w takim krajobrazie, nierzadko przy polnej drodze, w miejscach ważnych dla lokalnej społeczności budowano kapliczki.
Rośliny użyte w nasadzeniach:
- Pszenica płaskurka (Triticum dicoccon (Schrank) Schübl.);
- Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.);
- Mak polny (Papaver rhoeas L.);
- Chaber (Centaurea L.);
- Nagietek lekarski (Calendula officinalis);
- Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.);
- Kąkol (Agrostemma githago);
- Len „Blue Dress (Linum grandiflorum);
- Słonecznik jadalny „Taiyo” (Helianthus Annuus L. „Taiyo”.);
- Dynia olbrzymia „Bambino: (Cucurbita maxima „Bambino”).
Miejsce nr 2. Młynówka Królewska
Młynówka Królewska to wyjątkowe miejsce na mapie Krowodrzy. To wokół niej zakładano ogrody rodzące smaczne warzywa. Ich uprawa była możliwa za sprawą sztucznego koryta Rudawy, którym od XIII wieku dostarczano do Krakowa wodę. W latach 1903-1966 koryto zostało zasypane, a w jego miejscu wytyczono Park Młynówka Królewska, który przebiega przez Dzielnicę V i Bronowice na długości 8 km (jego średnia szerokość to 8 m)4. Gdzieniegdzie można jeszcze natrafić na ślady po dawnych ogrodach, po których zostały m.in. butwiejące płoty, zdziczałe maliny czy drzewa owocowe. Oskar Kolberg wspomina w swoich tekstach o piramidach, które porastał groch o płomiennych kwiatach. To właśnie tu powstały konstrukcje tyczne w kształcie piramid, po których wspinała się fasola wielokwiatowa.
Cel instalacji: Nawiązanie do istniejących kiedyś przy Młynówce Królewskiej gospodarstwach, w których uprawiano warzywa. Piramidy upamiętniały również Oskara Kolberga, który opisywał je w swoich tekstach, przyczyniając się do zachowania pamięci o terenach dawnej Nowej Wsi, Łobzowa, Czarnej Wsi i Krowodrzy.
Rośliny użyte w nasadzeniach:
- Fasola wielokwiatowa „Firestorm” (Phaseolus coccineus L.).
Miejsce nr 3. Donica przy ul. Kazimierza Wielkiego 117
Trzecie miejsce nasadzeń przewidzianych w projekcie #Krowodrza111 to donica przed pawilonem przy ul. Kazimierza Wielkiego 117, tj. przy kolejnym, bardzo ważnym z historycznego punktu widzenia adresie w naszej dzielnicy. To tędy król Kazimierz Wielki przejeżdżał do swojego letniego pałacu w Łobzowie, w którym królowa Bona miała swój słynny ogród prowadzony na modłę włoską. Pawilon usługowy od Pałacu Łobzów oddziela jedynie Młynówka Królewska, kolejne wyjątkowe miejsce, równie istotne dla ogrodniczego dziedzictwa Dzielnicy V. Sama donica, w której zostały posadzone rośliny, ma imponującą długość 55 metrów! Instalację ogrodniczą stanowiła łąka z warzyw, jadalnych kwiatów oraz ziół. Miejsce było pełne barw, zapachów i bujnych roślin, o których walorach estetycznych często zapominamy. Nie zabrakło wśród nich tak charakterystycznych dla krowoderskich upraw głąbika krakowskiego, karczocha czy nagietka.
Rośliny użyte w nasadzeniach:
Warzywa m.in.: głąbik krakowski (Lettuce Cracoviensis), karczoch „Imperial Star”, Jarmuż „Scarlet” i „Black Magic”, burak liściowy „Rainbow Mixed”, pomidor sołdacki.
Rośliny jadalne i zioła m.in.: nagietek lekarski, rumianek pospolity, ogórecznik, aksamitka, dalia „Orange Nugget”, kosmos.
Cel instalacji: Przede wszystkim edukacyjny, umożliwiający zapoznanie się mieszkańców miasta z tymi roślinami jadalnymi, które na co dzień znają głównie z półek sklepowych. Instalacja pozwala również śledzić cykl rozwoju tych roślin – od kiełkowania przez kwitnięcie, owocowanie po zawiązywanie nasion.
Podziękowania: Serdecznie dziękujemy Zjednoczonej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Piast oraz Prezesowi Zarządu – Panu Przemysławowi Miłoniowi – za użyczenie donic i otwartość na nasz projekt.
Miejsce nr 4. Partyzantka ogrodnicza „za boiskiem”
To miejsce powstało spontanicznie wraz z wydarzeniem Partyzancka majówka na Krowodrzy. Mieszkańcy Dzielnicy V siali tu słoneczniki z okazji Międzynarodowego Dnia Partyzanckiego Siania Słoneczników, a następnie dynie w związku ze Światowym Dniem Siania Dyni w Miejscach Publicznych. Dwa wąskie pasy zieleni zlokalizowane między starym lilakiem a niszczejącym boiskiem i blokami w tle to idealne miejsce na ogrodniczą partyzantkę.
Cel instalacji: Uświadomienie mieszkańcom, że w ich rękach jest moc sprawcza pozwalająca na zmianę okolicy, zazielenienia jej, poprawę estetyki otoczenia i uświadomienie im korzyści płynących z uprawy ziemi.
Miejsce nr 5. Donice przy ul. Mazowieckiej
Ostatnia instalacja to stare donice przy ul. Mazowieckiej. Połączenie nadgryzionych zębem czasu donic z bujną roślinnością jadalną miały symbolizować postapokaliptyczną wizję miasta, w którym to rośliny uwolnione z dawnych upraw przejmują przestrzeń opuszczoną przez ludzkość.
Rośliny użyte w nasadzeniu to: dynie, kosmosy, jarmuże i jęczmień.
Cel instalacji: W czasach, gdy zmagamy się z potężnymi zmianami klimatycznymi, instalacja ta ma wzbudzić refleksję w kwestii tego, że przyroda poradzi sobie bez ludzi, ale ludzie nie poradzą sobie bez przyrody.
Przypisy:
- budzet.krakow.pl/projekty2019/869-stworzmy_zielony_skwer_przy_kapliczce_na_mazowieckiej.html (24.01.2021).
- zikit.krakow.pl/ogolne/211685,1787,komunikat,kapliczka_odzyskuje_blask.html (24.01.2021).
- Supranowicz E., Nazwy ulic Krakowa, Kraków 1995, s. 94.
- pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%82yn%C3%B3wka_Kr%C3%B3lewska (26.09.2020).
Użyte tu ilustracje pochodzą z domeny publicznej.