Roślinariusz krowoderski

Nazwa polska: Głąbik krakowski

Nazwa łacińska: Lactuca cracoviensis

Opis: Warzywo ikoniczne dla Krowodrzy, które zniknęło z naszych stołów po II wojnie Światowej. To odmiana sałaty łodygowej, po staropolsku nazywana łoczygą, która właśnie na terenach obecnej Krowodrzy udawała się jak nigdzie indziej.

Siew: III-IV, VI-VIII

Sadzenie: V, VIII

Zbiór: VI-IX

Zastosowanie: Część jadalną stanowi mięsista łodyga oraz liście. Należy jednak pamiętać, aby głąbik zebrać zanim zakwitnie, gdyż staje się wtedy gorzki. Spożywa się go w formie surowej lub kiszonej (jak ogórki). Można go też gotować jak szparagi, podawać w surówkach lub po ukiszeniu przygotować zupę głąbikową, na wzór zupy ogórkowej.

Nazwa polska: Karczoch zwyczajny

Nazwa łacińska: Cynara cardunculus

Opis: Choć wydaje się to teraz niewiarygodne, karczochy w Polsce uprawiano już kilkaset lat temu, a za najlepsze uchodziły właśnie krakowskie z okolic dzisiejszej Krowodrzy. Umożliwiały to pola zwrócone na południe i przykrywanie zimą. Kwiaty karczochów są bardzo ozdobne i przyciągają zapylaczy. Jest to roślina wieloletnia.

Siew: II-III

Sadzenie: V

Zbiór: VIII-X

Zastosowanie: Częścią jadalną jest głównie mięsiste dno kwiatowe. Do zbioru nadają się jeszcze nierozwinięte, duże pąki kwiatowe, które ścinamy z częścią łodygi. Karczochy najczęściej podaje się gotowane z masłem. Można je smażyć z czosnkiem, ziołami i oliwą. Karczochy w zalewie są dodatkiem do sałatek, kanapek czy dań z makaronem

Nazwa polska: Rzodkiewka

Nazwa łacińska: Brassica oleracea L. var.botrytis L.

Opis: Rzodkiewka była uprawiana już w starożytnym Egipcie. Pierwsze wzmianki o europejskich uprawach datowane są na XIII wiek i dotyczą terenów współczesnych Niemiec. Znanych jest jej wiele odmian o różnych kształtach i kolorach. Znana dziś powszechnie czerwona rzodkiewka stała się popularna dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Wcześniej preferowano odmiany białe, paluszkowe.

Siew: III-IX

Zbiór: 4-6 tygodni od wysiania (zależnie od odmiany).

Zastosowanie: Częścią jadalną są zgrubiałe korzenie. Stosuje się je surowe do sałatek, kanapek czy dekoracji potraw. Rzodkiewki można marynować i kisić oraz gotować. Smaczne i jadalne są również jej liście.

Nazwa polska: Pomidor sołdacki

Nazwa łacińska: Solanum lycopersicum L. Soldacki

Opis: Pomidor sołdacki to odmiana, która wróciła do Polski po ponad stu latach, ponieważ około roku 1900 z Krakowa trafiła do Cleveland w Ohio (USA). Tam została doceniona za wyborny smak i plenność. Skoro była uprawiana w tamtym czasie w Krakowie, można uznać, że znalazła się w niejednej krowoderskiej szklarni. Pomidory tej odmiany potrafią osiągnąć do około pół kilograma wagi, a zbierać je można już po około osiemdziesięciu dniach od posadzenia.

Siew: III

Sadzenie: V-VI

Zbiór: VII-X

Zastosowanie: To odmiana befsztykowa pomidora, więc idealnie nadaje się na pyszne kanapki czy jako składnik sałatek.

Nazwa polska: Pietruszka zwyczajna

Nazwa łacińska: Petroselinum crispum (Mill.) Fuss..

Opis: Pietruszka to jedno z najbardziej popularnych warzyw uprawianych w Polsce. Sieje się ją wprost do gruntu. Lubi stanowiska słoneczne i pulchną glebę z dodatkiem kompostu. Gdy gleba jest zbita, gorzej wykształca się jej korzeń. Pietruszka znana jest w Polsce od XVI wieku, jednak początkowo uprawiano ją głównie ze względu na właściwości lecznicze

Siew: XI-XII, III-IV

Zbiór: V-X

Zastosowanie: Spożywane są zarówno korzenie pietruszki, jak i jej liście. Jest obowiązkowym składnikiem włoszczyzny. Używa się ją również jako dodatek do sałatek, kanapek czy soków.

Nazwa polska: Kapusta

Nazwa łacińska: Brassica oleracea L. var.botrytis L.

Opis: Kapusta jest znana ludzkości od starożytności, lecz odmiany w obecnym kształcie uprawiane są w Europie od średniowiecza. W Polsce po raz pierwszy pojawiła się XIV wieku i początkowo trafiła do przyklasztornych ogrodów. O tym jak ważne jest to warzywo, niech świadczy fakt, że dużo tradycyjnych dań kuchni polskiej zawiera kapustę, a staropolskie polowania nie mogły się odbyć bez bigosu.

Siew: III-IV

Sadzenie: V

Zbiór: VII-X

Zastosowanie: Kapusta może być zarówno dodatkiem, jak i samodzielnym daniem. Można ją smażyć, kisić, dusić, jak i gotować. Jest elementem wielu tradycyjnych dań kuchni polskiej jak bigos, kwaśnica czy gołąbki.

Nazwa polska: Fasola wielokwiatowa

Nazwa łacińska: Phaseolus coccineus L.

Opis: Fasola wielokwiatowa, jak przystało na mieszkankę Ameryki Południowej, nie lubi niskich temperatur. Dlatego sieje się ją do gruntu dopiero w drugiej połowie maja. Można ją wysiać w kwietniu do doniczek w pomieszczeniu, a następnie przenieść do gruntu. To silnie rosnące pnącze, potrafi osiągnąć trzech metrów wysokości, dlatego potrzebuje tyczek lub sznurków, po których może się wspinać

Siew: IV

Sadzenie: V-VI (początek)

Zbiór: VII -IX

Zastosowanie: Częścią jadalną są strąki, z których odcinamy „ogonki”, i grzbiety. Świetnie smakuje tradycyjnie ugotowana, podana z masłem i bułką tartą. Jadalne są również atrakcyjne, czerwone kwiaty.

Nazwa polska: Kalafior

Nazwa łacińska: Brassica oleracea L. var.botrytis L.

Opis: Kalafior to warzywo wymagające żyznej, i wilgotnej gleby. Preferuje stanowisko słoneczne, osłonięte od wiatru. Jest wrażliwy na temperaturę. Często atakują go szkodniki. Do Polski sprowadzono go na przełomie XVI i XVII wieku.

Siew: III-IV

Sadzenie: IV-VI

Zbiór: po 75-80 dniach

Zastosowanie: Jadalną częścią kalafiora jest tzw. róża, czyli nierozwinięte pąki kwiatowe i ich szypułki. Można go jeść na surowo, acz najczęściej podawany jest gotowany lub smażony.

Nazwa polska: Kalarepa

Nazwa łacińska: Brassica oleracea var. gongylodes L.

Opis: Nadziemna część szyjki korzennej tego warzywa oraz łodyga wytwarzają spichrzową bulwę pędową, z której wyrasta kilka liści o długich ogonkach. Kalarepa jest warzywem niskokalorycznym, zawierającym wiele minerałów i witamin. Nie ma pewności, skąd dokładnie pochodzi to warzywo, spekulacje wskazują na obszar od Morza Śródziemnego do Azji Środkowej. W XIX wieku kalarepa zdobyła tak wielką popularność w Niemczech, że uchodzi do dziś za „praniemieckie” warzywo.

Siew: II-III, VI

Sadzenie: IV, VII-VIII

Zbiór: VI-VII, IX-X

Zastosowanie: Częścią jadalną jest spichrzowa bulwa pędowa. Jadalne są również młode liście. Kalarepę spożywa się najczęściej na surowo, ale można ją również gotować, smażyć czy dusić.

Nazwa polska: Ogórek

Nazwa łacińska: Cucumis L.

Opis: Za kraj pochodzenia ogórka uważa się Indie, a jego dzikie odmiany porastają zbocza Himalajów. Uprawiany był już cztery tysiące lat temu. Do Polski trafiły przez Bizancjum i Rosję w IX wieku. Potrawy z ogórka docenili w XVI wieku chłopi. Mizeria – potrawa dawnej społeczności wiejskiej – gościła na ich stołach przed później dojrzewającymi warzywami. Pęd główny, w zależności od odmiany, może osiągać długość powyżej dwóch metrów. Liście są owłosione i o dość długim ogonku. W ich kątach wyrastają kwiaty, chętnie zapylane przez pszczoły.

Siew: IV, V-VI

Sadzenie: V

Zbiór: VII-IX

Zastosowanie: Ogórki uprawiane są dla owoców. Jako surowe trafiają do sałatek i na kanapki, popularne jest ich kiszenie i marynowanie.

Nazwa polska: Słonecznik

Nazwa łacińska: Helianthus L.

Opis: Nasiona słonecznika trafiły do Europy z obu Ameryk w XVI wieku. Roślina posiada szorstką, owłosioną łodygę osiągającą trzy metry wysokości. Uważany jest za roślinę zarówno uprawną, jak i ozdobną.

Uprawa: Wysokie odmiany słonecznika lepiej siać w drugiej połowie kwietnia lub pierwszych dniach maja. Nasiona umieszcza się na głębokości od dwóch do trzech centymetrów. Słonecznik nie są wymagające, ale warto dodać kompostu. Należy jednak nie zapominać o ich podlewaniu w czasie suszy.

Nasiona spożywa się na surowo lub praży. Mogą być one dodawane do różnych potraw i wypieków. Są wreszcie źródłem oleju. Co ciekawe również kwiaty słonecznika są jadalne.

Nazwa polska: Piwonia Chińska

Nazwa łacińska: Paeonia lactiflora

Opis: W stanie dzikim piwonie rosną w Azji Centralnej (Tyber, Chiny, Syberia). Ta wyjątkowa bylina znana i ceniona była już w starożytnych Chinach, skąd w VII wieku trafiła do Japonii. Początkowo była znana jako roślina lecznicza, dopiero później doceniono jej walory ozdobne.

Uprawa: Obecnie dostępne są tysiące odmian tych długowiecznych bylin. W jednym miejscu potrafią rosnąć kilkadziesiąt lat. Lubi stanowiska słoneczne, osłonięte od wiatru, o glebie lekkiej i bogatej w składniki pokarmowe. Piwonie można dzielić i przesadzać nie wcześniej niż w drugiej połowie sierpnia.

.

Nazwa polska: Nagietek lekarski

Nazwa łacińska: Calendula officinalis L.

Opis: Wg Kolberga były ulubionymi kwiatami tutejszych ogrodniczek. Jest to roślina jednoroczna, należąca do rodziny astrowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Iranu lub terenów śródziemnomorskich, gdzie do dzisiaj występuje w formie dzikiej. W zależności od regionu Polski używa się różnych potocznych nazw nagietka. W okolicach Krakowa znany był pod nazwą paznokietki, co zapewne nawiązuje do kształtu ich nasion.

Uprawa: Preferuje stanowiska słoneczne. Nie ma szczególnych wymagań co do gleby. Nasiona można wysiać bezpośrednio do gruntu w marcu i kwietniu.

Ma on szerokie zastosowanie w lecznictwie jako środek przeciwzapalny, przeciwbakteryjny i ułatwiający gojenie. W kosmetyce używany do produkcji kremów, maseczek, mleczek czy szamponów. Jego kwiaty są również jadalne, można je dodawać do sałatek, zup i ciasta.

.

Nazwa polska: Dalia

Nazwa łacińska: Dahlia Cav.

Opis: Dalia trafiły do Europy z Meksyku dzięki Hiszpanom w XVIII wieku. Co ciekawe początkowo uprawiano ją jak warzywo, których bulwami żywili się Indianie. Ich smak nie przypadł Europejczykom do gustu, za to ich serca podbiły ozdobne kwiaty. W Polsce znane są również pod nazwą georginia.

Uprawa: W naszym klimacie dalia uprawiana jako roślina sezonowa, której karpy należy wykopać na zimę i przechowania ich w chłodnym pomieszczeniu. Lubi dobre nawadnianie i nawożenie. Wysokie odmiany wymagają stosowania podpór. Zalecane jest usuwanie przekwitłych kwiatów, co pobudza rośliny do dalszego kwitnienia.

.

Nazwa polska: Pokrzywa zwyczajna

Nazwa łacińska: Urtica dioica L.

Opis: Rośnie w lasach, zaroślach, na polach, przy drogach czy w przydomowych ogródkach. Jest to roślina wieloletnia, mało wymagająca. Kwitnie od czerwca do października, a jej liście pokryte są parzącymi włoskami.

Uprawa: Rozmnaża się ją przez rozłogi. Lubi podłoża bogate w azot, toleruje większość stanowisk.

Kolberg nawiązał do pokrzyw, jako roślin, których w krowoderskich ogródkach nie trzeba siać, bo złe się sieje samo. Jakże to krzywdząca opinia o tej wyjątkowej, jadalnej roślinie. Do spożycia na świeżo, najlepsze są młode listki, które należy pozbawić ją właściwości parzących. W tym celu należy ułożyć ścięte liście na ścierce, którą się razem z liśćmi roluje, a potem wykręca niczym mokry ręcznik. Używa się ich m.in. do sałatek, zup, a z liści i łodygi można wyciskać sok

.

Nazwa polska: Naparstnica purpurowa

Nazwa łacińska: Digitalis purpurea L.

Opis: Wspomniane w tekście Kolberga dzwoneczki (digitalis) to nic innego jak naparstnica purpurowa. Opisana została po raz pierwszy w roku 1542. Dziko występuje zarówno w Europie Zachodniej, Środkowej oraz w Północnej Afryce. W Polsce gatunek został rozpowszechniony w XVIII i XIX wieku jako roślina ozdobna, skąd przedostał się do środowiska. Obecnie występuje w wielu barwnych odmianach. Ceniona również jako roślina lecznicza, jednak nie wolno stosować jej na własną rękę, gdyż jest silnie trująca.

Uprawa: Roślina dwuletnia, która w pierwszym roku zwykle wypuszcza jedynie rozety liściowe, zakwita w kolejny roku. Lubią żyzną glebę o lekko kwaśnym odczynie lub obojętnym. Dobrze znoszą lekki półcień. Najłatwiej rozmnaża się z nasion.

.

Nazwa polska: Narcyz biały

Nazwa łacińska: Narcissus poeticus L

Opis: To właśnie narcyz o białym kolorze kwiatów jest kojarzony z wiejskim ogródkami. Jest to roślina cebulowa, kwitnąca wiosną (zwykle w maju). Należy do grupy amarylkowatych. Spotykany w naturze w wielu częściach Europy, w Polsce zdziczały można spotkać na cmentarzach i w parkach.

Uprawa: Jest łatwy w uprawie. Lubi żyzną, przepuszczalną glebę. Stanowisko dla tych roślin należy wybrać zdecydowanie słoneczne. Nie należy obcinać liści tych roślin po przekwitnięciu, gdyż karmią one cebule na kolejny sezon. Za to zdecydowanie warto usunąć same kwiaty po przekwitnięciu, aby roślina nie marnowała sił na zawiązanie nasion. Co pięć-szcześć lat należy je przesadzać

.

Nazwa polska: Hyzop lekarski (Józefek)

Nazwa łacińska: Hyssopus officinalis L.

Opis: Pod swojsko brzmiącą u Kolberga nazwą józefek kryje się zioło hyzop lekarski. Znany ludzkości od starożytności jako roślina wykrztuśna. Ziele to wzmacnia odporność organizmu i pomaga w walce z infekcjami i zakażeniami. Józefek znalazł również zastosowanie w kuchni, gdyż jego liście mają miętowy aromat i gorzki smak. Kwiaty natomiast mają zapach i smak anyżu. Hyzop jest również cenionym dodatkiem do alkoholi. W Polsce jego uprawę zapoczątkowali benedyktyni i cystersi.

Uprawa: Hyzop to mały półkrzew dorastający do około trzydziestu centymetrów wysokości, czasem wyżej. Lubi przepuszczalne gleby i słoneczne stanowiska. Rozmnażany jest najczęściej z nasion lub przez podział rośliny matecznej. Siać należy go do gruntu w kwietniu, jeśli przygotowujemy rozsady sadzimy je w maju na miejsce stałe. Hyzop lekarski warto uprawiać przy kapuście, ponieważ odstrasza jej groźnego szkodnika, jakim jest bielinek kapustnik.

.

Nazwa polska: Bylica piołun

Nazwa łacińska: Artemisia absinthium L.

Opis: Roślina lecznicza znana również pod nazwą psia ruta czy absynt. Znany był już w starożytnym Egipcie. Ze względu na gorzki smak i silny aromat bywa stosowany jako przyprawa. Służy do sporządzania gorzkich likierów i aromatyzowania win i wódek. Najsłynniejszym alkoholem wytwarzanym z piołunu jest absynt. Jego działanie lecznicze to głównie: bakteriobójcze, przeciwzapalne, przeciwskurczowe, żółciopędna i przeciwpasożytnicze. W wierzeniach ludowych był amuletem przeciwko złym mocom. Stosowano go również do przystrajania zmarłych i trumien.

Uprawa: Ma małe wymagania co do jakości gleby. Lubi stanowiska słoneczne. Dobrze radzi sobie na glebach piaszczystych i suchych. Roślinę można rozmnażać z nasion lub rozłogów. Jest mrozoodporna,

.

Nazwa polska: Tojad mocny

Nazwa łacińska: Aconitum L.

Opis: Kolberg, opisując kwietne ogródki Krowodrzan, wymienia roślinę o tajemniczej nazwie pantofelek Matki Boskiej. To ludowa nazwa nawiązująca do legendy, że roślina ta użyczyła Marii swoich niebieskich kwiatów jako pantofli, gdyż ta zdarła trzewiki uciekając z Egiptu. Jednak ze względu na trujące właściwości tej rośliny bardziej trafna wydaje się również ludowa nazwa mordownik. Trująca jest cała roślina, a najbardziej korzenie i nasiona.

Uprawa: Optymalnym stanowiskiem dla tojadu są miejsca delikatnie zacienione, zaciszne. Lubi gleby wilgotne i żyzne. Rozmnażać go można przez podział karp lub nasiona. Wyjątkowy jest związek tej roślin z trzmielami. Budowa jego kwiatów jest przystosowana do zapylania właśnie przez te owady. Stąd tojady rosną tam, gdzie żyją trzmiele.

.