Park Krakowski

Powierzchnia: 5 ha Rok powstania: 1897 Lokalizacja: Między ul. Czarnowiejską, Szymanowskiego, pl. Inwalidów a al. Mickiewicza Dzielnica: V Krowodrza

Trudno o park bardziej krakowski z nazwy. Choć dziś leży praktycznie w ścisłym obrębie miasta, to kiedy powstawał, mieścił się na jego peryferiach. Zaniedbywany przez lata został wreszcie poddany gruntownej rewitalizacji w 2018 r. Przyjrzyjmy się zatem temu wyjątkowemu miejscu na zielonej mapie Krakowa.

Historia

Park Krakowski swoje powstanie zawdzięcza Stanisławowi Rehmanowi (1838-1899). Niezrozumiałym wydaje się zatem to, że po modernizacji jego patronem został Marek Grechuta. Stanisław Rehman był radcą miejskim i cukiernikiem, właścicielem kilku kawiarni. W 1895 r. wydzierżawił od wojska 12 mórg (ok. 7 ha) pola, na którym urządził miejski ogród z wieloma atrakcjami – o rozmachu całego przedsięwzięcia możemy dziś tylko pomarzyć, zwłaszcza że znajdowały się tu:

1. Restauracja,
2. Sztuczny staw do przejażdżki łodziami,
3. Cukiernio-kawiarnia,
4. Altany dla muzyki,
5. Huśtawki,
6. Arena dla kolarzy,
7. Pływalnia,
8. Zwierzyniec krajowej fauny,
9. Teatr letni,
10. Zimowa ślizgawka.¹

Organizowano tu liczne imprezy, m.in. „koncerty muzyczne, festyny, tombole (loterie fantowe – ŁSz), zabawy letnie, że często brak bywa miejsca dla spóźnionych gości”.² Sam park urządzono na wzór wiedeński z pięknymi okazałymi drzewami.³

Otwarty w 1887 r. Park Krakowski miał powierzchnię ok. 7 ha i był w całości ogrodzony. Jego główne wejście znajdowało się naprzeciw wylotu ulicy Karmelickiej.⁴ W 1906 r. park przeszedł na własność miasta, które, rozrastając się w kierunku Bronowic, co raz bardziej zmniejszało jego wielkość.⁵ Przed II wojną światową miejsce to zostało poddane renowacji, która na zawsze zmieniła jego pierwotny charakter. Zniknęły drewniane budynki i parkany, a z rozlicznych atrakcji ostała się jedynie sadzawka. Podczas okupacji był dostępny tylko dla Niemców (Nur für Deutsche).⁶ Obecną formę zyskał w latach pięćdziesiątych XX w., gdy przebudowano staw, na którym pojawiła się sztuczna wysepka.⁷

Rewaloryzacja parku maj 2017-czerwiec 2018

W 2015 r. temu wyjątkowemu miejscu zagroził pomysł budowy na pobliskim skwerze podziemnego parkingu. Projekt nie został zrealizowany, co należy uznać za pomyślny obrót spraw, zwłaszcza że z budową parkingu wiązałoby się wycięcie starych drzew.⁸ Po protestach mieszkańców ten niewielki fragment zieleni (ok. 0,4 ha) mieszczący się między ul. Lea a Królewską przyłączono ostatecznie do Parku Krakowskiego. Rok 2017 przyniósł kolejne dobre wiadomości, ponieważ teren parku został zamknięty dla spacerowiczów i poddany gruntownej oraz niezbędnej rewaloryzacji. Zakres modernizacji był ogromny, gdyż objął remont ścieżek i alejek, budowę placu zabaw, wymianę oświetlenia, odnowienie rzeźb oraz, oczywiście, nowe nasadzenia.⁹ Realizacja parku kosztowała 8 mln zł.

Ponowne otwarcie – park w 365 dni

Park otwarto ponownie 2 czerwca 2018 r. Prezydent Krakowa, Jacek Majchrowski, podczas konferencji prasowej tak komentował ponowne otwarcie parku: „Park zmienił swoje oblicze i teraz każdy znajdzie w nim coś dla siebie. Mamy nowe alejki, oświetlenie, plac zabaw, strefę rekreacyjną i czytelnie[sic!]. Posadziliśmy kilkadziesiąt nowych drzew i łąkę kwietną. Będzie można zobaczyć zupełnie nowy park”.¹⁰

Nowością w odświeżonym parku jest podział na strefy. Mamy więc gabinet grabowy z czytelnią i biblioteczką do wymiany książek, której niestety nie udało mi się zrobić zdjęcia, ponieważ z taką zapalczywością była regularnie niszczona. Wandale osiągnęli swój cel, gdy po kolejnej dewastacji biblioteczki już nie przywrócono. W parku znajdziemy również stoły piknikowe, stoły do gry w szachy i w ping-ponga oraz odnowioną sadzawkę.

Na zamieszczonym filmie Zarząd Zieleni Miejskiej prezentuje, jak wygląda park po jego rewitalizacji.

Szata roślinna

Projekt parku został przygotowany przez Marcina Gajdę z Architektury Krajobrazu i Heinera Luza z LUZ Landschaftsarchitekten München. Trzeba przyznać, że projektantom udało się stworzyć miejsce, które zachwyca również miłośników roślin i dzikiego życia w środku miasta. Kwitnące od wczesnej wiosny do późnej jesieni rośliny stanowią niezbędną bazę pokarmową dla pszczół i innych zapylaczy.

Drzewa

W Parku Krakowskim jeszcze przed generalnym remontem rosły cenne okazy brzostów (Ulmus scabra), brzozy omszonej (Betus pubescens), katalpy (Catalpa sp.), topoli białej (Populus alba), wiązu górskiego (Ulmus montana), wiązu szypułkowego (Ulmus leavis) oraz rzadki okaz grabu dębolistnego (Carpinus betulus 'Quercifolia’).¹¹ W czasie prac remontowych posadzono 42 nowe drzewa, m.in. jesiony, jabłonie kwieciste, kasztanowce czy lipy. Poniżej możecie zobaczyć, jak ciekawie prezentują się stare i nowe pnie drzew.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

W ramach uzupełnienie istniejącej kompozycji dosadzono drzewa. Odsłonięte miejsca w ciągu ul. Szymanowskiego uzupełniono klonem polnym (Acer campestre) w miejscach o ograniczonym dostępie światła, a w pozostałych klonem pospolitym (Acer platanoides) i lipą krymską (Tilia xeuchlora), która, w przeciwieństwie do pozostałych gatunków tego drzewa, odznacza się większą odpornością na warunki miejskie. Wzdłuż ul. Czarnowiejskiej i al. Mickiewicza posadzono wytrzymałe na warunki miejskie i odporne na mróz jesiony wąskolistne w odmianie Raywood (Fraxinus angustifolia ‘Raywood’) w ramach uzupełnienia istniejących szpalerów drzew z przewagą jesionów wyniosłych (Fraxinus excelsior). W południowo-wschodniej części parku zaproponowano dosadzenia kasztanowców (Aesculus hippocastanum) do istniejącej grupy tego gatunku. Wprowadzono nowe nasadzenia w istniejącym gabinecie grabów (Carpinus betulus) w południowo-zachodniej części, a w środkowej odtworzono sad ozdobny, wymieniając części oraz uzupełniając grupę jabłoni (Malus floribunda). Dodatkowy szpaler jabłoni zaprojektowano na osi sadu w północnej części parku.

Celem projektu było stworzenie ścian wokół parku i wydzielonych wnętrz. Ściany tworzą od strony al. Mickiewicza szpaler krzewów z gatunku świdośliwa Lamarcka (Amelanchier lamarckii) urozmaicony w miejscach istniejących krzewów o inne gatunki, m.in. leszczynę pospolitą (Corylus avellana), żylistek szorstki (Deutzia scabra), forsycję pośrednią (Forsythia intermedia), suchodrzew tatarski (Lonicera tatarica), jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius), śnieguliczkę białą (Symphoricarpos albus), tawułę van Houtte’a (Spiraea vanhouttei). Świdośliwa jest krzewem atrakcyjnym wiosną dzięki białym kwiatom, a jesienią dzięki przebarwiającym się liściom. Jest to roślina osiągająca 6-9 m wysokości, o niewielkich wymaganiach glebowych, odporna na silny wiatr, mróz i zanieczyszczenia. Dodatkowo w grupach przed szpalerem posadzono krzewy kasztanowca drobnokwiatowego (Aesculus parviflora) i dwóch gatunków hortensji (Hydrangea arborescens ‘Grandiflora’ i Hydrangea serrata ‘Intermedia’).

Wszystkie krzewy sadzone w grupach, tj. Hydrangea sp.,  Aesculus parviflora, Cornus mas, Symphoricarpos albus, Syringa xchinensis, Spiraea vanhouttei, mają pełnić rolę dominant w strefach porośniętych bylinami. Krzewy posadzono w odstępach, tak by osiągnąć efekt przenikania się z bylinami.

Od strony ul. Szymanowskiego zaproponowano odtworzenie niskiego żywopłotu. Istniejący ligustr zastąpiono dereniem jadalnym (Corpus mas), który lepiej znosi zacienienie i ładnie przebarwia się jesienią na kolor czerwony. Wzdłuż placu zabaw, tj. od strony ul. Szymanowskiego, wydzielono dodatkowo strefę buforową z kaliny wonnej (Viburnum carlesii) w atrakcyjnej dla dzieci kolorystyce; odmiana Aurora o żółto-zielonych liściach. Krzewy kwitną wczesną wiosną, na długo przed pozostałymi krzewami w parku.

Łąki bylinowe

W parku zostały wydzielone wnętrza o nawierzchni trawiastej, znajdujące się między starodrzewiem. W tej części zrezygnowano z bylin na rzecz trawników, które służą rekreacji i ograniczono do minimum nasadzenia krzewów, by nie stwarzać dodatkowych przegród. Na terenie parku, w zewnętrznym pierścieniu, zaprojektowano wielogatunkowe łąki bylinowe. Większe nasłonecznienie środkowej części pozwoliło na posadzenie bardziej zróżnicowanych kolorystycznie roślin. Z kolei na obrzeżach parku zaproponowano gatunki tolerujące półcień.

Nasadzenia bylin zrealizowano w zgodzie z zasadą tworzenia aspektów wiodących. Odzwierciedlają one ideę jednorodność w skali makro i różnorodność w detalu i wykorzystują wyniki badań z zakresu fitosocjologii. Celem takich nasadzeń było stworzenie stref, w których pewne gatunki dominują nad innymi w zależności od panujących warunków. Zasada tworzenia aspektów wiodących to świadomy proces projektowania wizerunku przestrzeni zielonych. W przeciągu roku w ten sposób można wykształcić realistyczny, naturalnie wyglądający i zharmonizowany krajobraz.

Na terenie parku łąki bylinowe reprezentuje sześć grup: 1) Astilbe-Cimicifuga (tawułki i świecznice); 2) Paeonia (piwonie); 3) Hemerocallis-Ligularia (liliowce i języczki); 4) Matteucia-Symphytum (pióropuszniki i żywokosty); 5) Geranium-Polygonum (bodziszki i rdesty); 6) Galium-Kalimeris (marzanki i kalimerisy). Poprzez uzupełnienie mieszanek roślinami cebulowymi łąki bylinowe uzyskają okres kwitnienia od wiosny do późnej jesieni. Pojedyncze gatunki i rodzaje bylin świadomie nie zostały posadzone w grupach lecz przemieszane ze sobą. W ten sposób osiągnięto mieszaną strukturę roślinną, dającą efekt naturalności i harmonii.¹²

Największym wyzwaniem dla nowych nasadzeń były ograniczona ilość światła. W rozwiązaniu tego problemu osiągnięto pełny sukces. Stworzone tu łąki bylinowe zapierają dech w piersiach, a ich zmienność w poszczególnych porach roku może inspirować właścicieli ogródków, którzy muszą mierzyć się z deficytem słońca. Najlepiej zobrazują to zdjęcia prezentujące to, jak zmienia się park wraz z cyklem przyrody.

Fotorelacja – Jesień 2018

Fotorelacja – Zima 2018

Fotorelacja – Wiosna 2019

Fotorelacja – Lato 2019

Łyżka dziegciu w beczce miodu

Po raz pierwszy mieliśmy w Krakowie do czynienia z tak spektakularną rewitalizacją parku i chyba dlatego efekt finalny przerósł trochę niektórych z nas. Uzasadnieniem może być wspomniana wyżej dewastacja parkowej biblioteczki, ale to nie jedyny przykład. Niektórym spacerowiczom tak spodobały się rośliny, że postanowili zabrać je ze sobą do domu. Zaraz po otwarciu można było zobaczyć m.in. dziury po rosnących tu wcześniej hortensjach. Niestety, nierzadkim wciąż widokiem są również psy wyprowadzane na łąki bylinowe, mimo bardzo dużej powierzchni trawiastej, co prowadzi nieuchronnie do niszczenia roślin. Mimo dużej liczby koszy na śmieci wśród roślin można natknąć się na ślady konsumpcji głodnych i spragnionych odwiedzających. Przykrą była wreszcie sprawa fali krytyki, jaka spadła na projektantów parku za zastosowanie specjalnej nawierzchni mineralnej chroniącej zabytkowe drzewostany. Powstałe na niej kałuże po wiosennych roztopach zaowocowały licznymi artykułami w prasie i oburzonymi głosami domagających się betonowania takich alejek. Zastosowana w Parku Krakowskim nawierzchnia mineralna hansegrand jest powszechnie stosowana tam, gdzie występuje starodrzewie, dla którego asfalt nie jest najlepszym rozwiązaniem. Będąc przepuszczalną, sprawia, że woda łatwiej dociera do korzeni drzew, pozwalając im na swobodniejszy i bardziej naturalny rozwój. Park Krakowski to nasze wspólne dobro, liczę więc, że docenimy ten nasz zielony salon i wspólnie będziemy dbać o to, aby wyglądał i służył przyrodzie i nam mieszkańcom jak najdłużej.

• 

• 

• 

• 

• 

Przypisy:

1. Stępniewska B., Ogrody Krakowa, Kraków 1977, s. 168-169.
2. Radzikowski E., Kraków, Kraków 1900, s. 511-512.
3. Stępniewska, op.cit., s. 170.
4. Turowska J., Parki Krakowa. Część pierwsza, Kraków 2005, s. 75.
5. Ibidem, s. 80.
6. Ibidem, s. 81.
7. Ibidem, s. 82
8. cojestgrane24.wyborcza.pl/cjg24/1,13,23473161,0,Otwarcie-Parku-Krakowskiego.html (07.07.2019).
9. krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,21529015,piec-firm-bije-sie-o-rewitalizacje-parku-krakowskiego-prace.html (07.07.2019).
10. gazetakrakowska.pl/wielkie-otwarcie-parku-krakowskiego-po-remoncie-jest-pieknie-zdjecia/ar/13225939 (07.07.2019).
11. Turowska, op.cit., s. 85.
12. Materiał nadesłany przez Zarząd Zieleni Miejskiej. Kwiecień 2019.

---

Dziękuję Pani Angelice Merchut z Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie za udostępnienie materiałów na temat szaty roślinnej w Parku Krakowskim.